Γιατί οι γυναίκες δεν ασχολούμαστε με την καρδιά μας; Τι περιλαμβάνει ένας πλήρης καρδιολογικός έλεγχος και πώς επιβαρύνεται η καρδιά μας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης; Συναντήσαμε τον κ. Φώτη Τσάκαλη, Καρδιολόγο, Επιστημονικό Συνεργάτη Καρδιολογικής Κλινικής του Ιατρικό Κέντρο Αθηνών και μας απάντησε σε όλες τις απορίες.
Γιατί υπάρχει άραγε αυτή η πεποίθηση πως οι γυναίκες δεν κινδυνεύουν από την καρδιά τους όσο οι άντρες;
Μελέτες δεκαετιών επιβεβαιώνουν πρωιμότερη εκδήλωση καρδιακής νόσου στους άνδρες. Έρευνα που αφορά στον ρόλο των ορμονών στην καρδιαγγειακή νόσο -τουλάχιστον εν μέρει-, ‘ερμηνεύει’ τη διαφορά μεταξύ των δύο φύλων. Ωστόσο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου μεταξύ γυναικών (πενταπλάσιος αριθμός θυμάτων έναντι του καρκίνου του μαστού), ενώ οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, στην 6η δεκαετία της ζωής τους, έχουν παρόμοια με τους άνδρες ίδιας ηλικίας, πιθανότητα εκδήλωσης καρδιαγγειακής νόσου. Δυστυχώς όμως, οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να υποβληθούν σε έγκαιρη επεμβατική αντιμετώπιση επί οξέος καρδιακού συμβάμματος. Ο κύριος λόγος έγκειται στην καθυστερημένη, ανεπαρκή ή και λανθασμένη αξιολόγηση των συμπτωμάτων των γυναικών, αστοχίες που ίσως σχετίζονται με την αντίληψη που κυριαρχεί.
Τι περιλαμβάνει ένας πλήρης καρδιολογικός έλεγχος και κάθε πότε πρέπει να γίνεται;
Θα ξεκινήσω από το δεύτερο μέρος της ερώτησής σας. Σε ασυμπτωματικούς, χωρίς ατομικό ή οικογενειακό καρδιολογικό ιστορικό, η πρωιμότερη εκδήλωση καρδιακής νόσου έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι μέχρι το 40ό έτος της ηλικίας οι άνδρες πρέπει να έχουν υποβληθεί σε καρδιολογικό έλεγχο. Αντιστοίχως, οι γυναίκες μέχρι το 50ό έτος της ηλικίας τους ή νωρίτερα στη περίπτωση εμμηνόπαυσης. Αυτό είναι σαφές πως αφορά άτομα χωρίς ιστορικό, ατομικό ή οικογενειακό. Σε νεότερη ηλικία είναι χρήσιμη η εκτίμηση από καρδιολόγο για να αξιολογηθεί η βαρύτητα του καρδιολογικού οικογενειακού ιστορικού, να εντοπιστούν ‘σιωπηροί’ παράγοντες κινδύνου, όπως η υπέρταση και η δυσλιπιδαιμία, και να γίνει συνολική θεώρηση της καρδιαγγειακής πρόληψης. Εδώ υπεισέρχομαι στο αρχικό σκέλος της ερώτησής σας. Με την καθοδήγηση του καρδιολόγου, γίνεται στοχευμένη αξιολόγηση κάθε ασθενή με θεμελιώδη συστατικά το ιστορικό, την κλινική εξέταση, μετρήσεις αρτηριακής πίεσης, ηλεκτροκαρδιογράφημα, αιματολογικές και ουρολογικές εξετάσεις. Η κλιμάκωση του ελέγχου, με εξειδικευμένες εξετάσεις, προκύπτει κατά περίπτωση.
Η καρδιά επιβαρύνεται με την εγκυμοσύνη;
Το σώμα μιας γυναίκας, τροποποιεί τις λειτουργίες του σταδιακά κατά την εγκυμοσύνη, για την ομαλή ανάπτυξη του εμβρύου αλλά και την προετοιμασία του τοκετού. Οι αναστρέψιμες αυτές αλλαγές αφορούν και την καρδιά, με πιο εμφανείς την αύξηση των παλμών και την πτώση της αρτηριακής πίεσης, ιδιαίτερα στο δεύτερο τρίμηνο. Οι μεταβολές επιδρούν με διαφορετικό τρόπο στην κάθε γυναίκα, ανάλογα με την κατάσταση του καρδιαγγειακού της συστήματος πριν από την κύηση. Σε γυναίκες με προϋπάρχουσες γνωστές καρδιοπάθειες, η επιβάρυνση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της νοσηρότητας ή ακόμα και της θνησιμότητας. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν δεν προϋπάρχει ιστορικό καρδιοπάθειας, είναι απαραίτητος ο πλήρης καρδιολογικός έλεγχος κατά τον προγραμματισμό ή την έναρξη της κύησης. Σε ζητήματα που λίγες δεκαετίες νωρίτερα θα έθεταν σε κίνδυνο την υγεία της μητέρας και του εμβρύου, η σύγχρονη καρδιολογία έχει να προσφέρει λύσεις.
Πώς μπορώ να έχω μια υγιή καρδιά;
Η καλή υγεία (της καρδιάς μας) στηρίζεται σε επτά βασικούς πυλώνες.
- Στην αποφυγή κάθε μορφής καπνίσματος,
- στη σωστή διατροφή,
- τη συστηματική άσκηση,
- τη διατήρηση σωματικού βάρους,
- της αρτηριακής πίεσης,
- της χοληστερόλης
- και του σακχάρου στα επιθυμητά επίπεδα.
Γνωρίζουμε πως ακόμα και το παθητικό κάπνισμα εγκυμονεί κινδύνους, ενώ πληθώρα μελετών αντικρούουν τους δελεαστικούς μύθους σχετικά με νέες μορφές καπνίσματος. Η δίαιτα χαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά, πλούσια σε λαχανικά, φρούτα, ψάρι και προϊόντα ολικής άλεσης προτείνεται σε κάθε περίπτωση. Πέντε 30λεπτα την εβδομάδα μέτριας αερόβιας (15λεπτα στην περίπτωση υψηλής έντασης) είναι ο ελάχιστος χρόνος άσκησης, με στόχο την αύξηση της διάρκειας και την μακροχρόνια εφαρμογή. Το σωματικό βάρος πρέπει να παραμένει εντός του επιθυμητού στόχου, όπως αυτό αντανακλάται με τον δείκτη μάζας σώματος (20–25 kg/m2, δηλαδή για ένα άτομο ύψους 1,70 μέτρα, το βάρος πρέπει να είναι από 58 έως 72 κιλά). Να σημειωθεί πως ο δείκτης μάζας σώματος δεν αφορά εγκύους. Σημασία έχει και η περίμετρος μέσης (<94 εκατοστά για τους άνδρες και <80 εκατοστά για τις γυναίκες). Η αρτηριακή πίεση σε ηρεμία πρέπει να είναι κάτω από 140/90mmHg. Τα επίπεδα κακής χοληστερόλης ακόμα και σε άτομα χαμηλού κινδύνου πρέπει να είναι κάτω από 115mg/dL. Αυστηρότερα όρια ισχύουν για άτομα αυξημένου κίνδυνου. Σε ό,τι αφορά στην καλή χοληστερόλη, τα επιθυμητά επίπεδα είναι από 40mg/dL για τους άνδρες και πάνω από 45mg/dL για τις γυναίκες. Για όλο τον πληθυσμό επιθυμούμε τριγλυκερίδια χαμηλότερα από 150mg/dL. Άφησα τελευταία τα επίπεδα σακχάρου, με ανεκτό όριο σακχάρου νηστείας το 125mg/dL και γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης το 6.4%. Σε αυτό το σημείο θέλω να επισημάνω ότι ακόμα και επίπεδα κοντά στις προαναφερθείσες τιμές πρέπει να θεωρηθούν προβληματικά.
Ποιοι άλλοι παράγοντες επηρεάζουν την καρδιά μας; Για παράδειγμα η κακή ψυχολογία, η στεναχώρια και το άγχος επιδρούν όντως στην καρδιά μας ή είναι μύθος;
Το άγχος, η στεναχώρια, η κατάθλιψη (και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές), η οικονομική δυσχέρεια, οι προβληματικές συνθήκες στέγασης και διαβίωσης, καθώς και η κοινωνική απομόνωση, είναι παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση και επηρεάζουν την πρόγνωση καρδιαγγειακής νόσου. Η συνύπαρξη των παραπάνω, αυξάνει ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου, με τις γυναίκες να είναι περισσότερο ευάλωτες. Σε μια απόπειρα να ερμηνεύσουμε τον μηχανισμό που συνδέει ψυχοκοινωνικούς παράγοντες και αύξηση καρδιαγγειακής νοσηρότητας, φαίνεται πως σχετίζονται με συχνότερο το κάπνισμα, τις κακές διατροφικές συνήθειες και την ελλιπή φυσική δραστηριότητα. Τα χρόνια ψυχικά νοσήματα, όπως και το χρόνιο στρες επηρεάζουν δυσμενώς τη λειτουργία του νευρικού συστήματος, τους μηχανισμούς πήξης, αιμάτωσης και φλεγμονής, αλλαγές που μπορούν να οδηγήσουν σε οξύ καρδιακό επεισόδιο. Ακόμα και παροδικά, έντονα επεισόδια συναισθηματικής φόρτισης, όπως φυσικές καταστροφές ή απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορούν να 20πλασιάσουν τον κίνδυνο οξέος εμφράγματος, κατά το πρώτο 24ωρο (ο κίνδυνος σταδιακά υποχωρεί τις επόμενες ημέρες). Αντιθέτως, η καλή ψυχολογία, οι σταθερές, ικανοποιητικές οικονομικές συνθήκες, η παρουσία υποστηρικτικού οικογενειακού και φιλικού δικτύου, το υγιεινό περιβάλλον διαβίωσης, οι ομαλές συνθήκες εργασίας, σχετίζονται με χαμηλότερη πιθανότητα καρδιοπάθειας.
Ποια συμπτώματα στην καθημερινότητα δεν πρέπει να αγνοήσει κάποιος;
Το σώμα μας συχνά προειδοποιεί. Σε ό,τι αφορά καρδιακά νοσήματα, ο πόνος ή η δυσφορία στο στήθος, το αίσθημα πνιγμονής, η δύσπνοια, ιδιαίτερα κατά την άσκηση ή την κατάκλιση, η μειωμένη ικανότητα άσκησης, η εύκολη κόπωση και η αδυναμία, η ταχυκαρδία ή το αίσθημα παλμών, ο επίμονος βήχας ή συριγμός, η αυξημένη ανάγκη νυχτερινής ούρησης, η ξαφνική αύξηση βάρους, το πρήξιμο των ποδιών, η διόγκωση της κοιλιάς, η έλλειψη όρεξης και η παρουσία ναυτίας, η μειωμένη εγρήγορση και η αδυναμία συγκέντρωσης, η ζάλη, η τάση λιποθυμίας, η απώλεια των αισθήσεων, η κεφαλαλγία είναι συμπτώματα στα οποία πρέπει να δώσουμε σημασία. Αν και δεν είναι ειδικά καρδιαγγειακής νόσου, οφείλουμε να ζητήσουμε άμεσα τη συμβουλή καρδιολόγου. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η καρδιοπάθεια μπορεί να έχει άτυπα ή ελάχιστα συμπτώματα παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης. Συνεπώς, ιδιαίτερη η σημασία της πρόληψης και του προγραμματισμένου καρδιολογικού ελέγχου.
Πότε πρέπει ένα παιδί να πάει για πρώτη φορά στον καρδιολόγο για τον πρώτο καρδιολογικό έλεγχο της ζωής του;
Ο πρώτος καρδιολογικός έλεγχος ενός παιδιού επηρεάζεται από τα ευρήματα του παιδιατρικού ελέγχου, ή πρωιμότερα, κατά τον προγεννητικό έλεγχο. Στην περίπτωση ενός παιδιού χωρίς συμπτώματα, οικογενειακό ιστορικό ή ζητήματα κατά τους παραπάνω ελέγχους, η τάση είναι να υποβάλλεται σε (παιδο)καρδιολογικό έλεγχο πριν την πρώτη σχολική ηλικία. Στο 3ο-4ο έτος της ηλικίας του ένα παιδί είναι σε θέση να υποβληθεί σε ανώδυνες αλλά σημαντικές εξετάσεις όπως ηλεκτροκαρδιογράφημα και ηχοκαρδιογράφημα. Με την συνεργασία των γονέων, ο έλεγχος μπορεί να είναι αποτελεσματικός και απροβλημάτιστος για το παιδί.
